ომალო

სოფელი ომალო (42°22′44″ ჩ. გ. 45°37′48″ ა. გ.) მდებარეობს საქართველოში, კახეთის მხარეში, ახმეტის მუნიციპალიტეტში, ისტორიულ მხარე თუშეთში, ისტორიულ პირიქითა (ჩაღმა) თემში, ახმეტიდან 90 კმ–ში, მდინარე პირიქითა ალაზნის მარჯვენა ნაპირზე და წარმოადგენს თუშეთის მხარის ადმინისტრაციულ ცენტრს. ომალო შედგება 3 ნაწილისაგან: ზედა ომალო (2070 მ. სიმაღლეზე), მის თავზე არსებული კესელოს ციხე (2084 მ. სიმაღლეზე) და ქვედა ომალო (1898 მ. სიმაღლეზე). ძველი ომალოდან, რომელიც აშენებულია XVIII საუკუნეში, ომალოს მოსახლეობა კესელოს ციხესთან ყოფილა შეჯგუფული, შემდეგ კი სოფელი თანდათანობით დაბლა, დღევანდელ ომალოს (ახალ) ვაკეზე ჩასულა.
ხალხის გადმოცემის მიხედვით შამილისა და ლეკიანობის დროს სოფელი ამ ციხეში იხიზნებოდა და იბრძოდა. სოფელი დიდი კავკასიონისა და პირიქითა ქედებს შორის მდებარეობს. უგზოობის გამო ნახევარი წელიწადი დანარჩენი საქართველოსგან მოწყვეტილია.
სოფელი ომალო თუშეთის დაცული ლანდშაფტის ტერიტორიაზე მდებარეობს და იგი საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს დაქვემდებარებაშია. ძველი ომალო საქართველოს პრეზიდენტის 2006 წლის 7 ნოებრის N665 ბრძანებულებით შევიდა ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის კულტურის უძრავი ძეგლების სიაში.
თავის მხრივ სოფელში 11 კულტურუილი მემკვიდრეობის უძრავი ძეგლია.
სოფელი არცერთი მხრიდან არ ჩანს გარშემორტყმული მთების გამო, რაც ქმნის საოცარ სიმყუდროვეს. ესეთი კრატერისებური განლაგება მნიშვნელოვანი დამახასიათებელი ნიშანია ზედა ომალოსთვის. აქედან ჩრდილოეთით განლაგებულია სოფლის ყველაზე განვითარებული ნაწილი, რომელიც გვირგვინდება ომალოს მთავარი დომინანტით კესელოს ციხით, რომელიც განლაგებულია დამრეც ფერდობიან მთაზე და შედგება ცალკეული კოშკებისა და ციხე-სახლების ერთიანი ანსამბლისგან. უბანში სახლები შეფენილია ბორცვზე ერთმანეთის მიყოლებით. აღნიშნული მხრიდან, კესელოს ციხეზე ასასვლელი წარმოადგენს ორღობეებსა და ბილიკებს. ზედა ომალოში იზრდება 5-6 მუხის ხე, რომელიც განუმეორებელ ელფერს სძენს სოფლის ლანდშაფტს.
საყურადღებია სოფ. ომალოში, მიწის სამუშაოების დროს აღმოჩენილი არქეოლოგიური მასალა, რის საფუძველზეც იკვეთება სამი არქეოლოგიური ძეგლი: ნამოსახლარი სოფლის სამხრეთით, ე. წ. ნამწვარი ციხის გორა, სალოცავი ამავე მხარეს _ "სამნათეო" და სამაროვანი სოფლის აღმოსავლეთით.

ქვემო ომალო შედარებით ახალი გეგმარებითი წარმონაქმნია, რომლის ძირითადი განვითარება, როგორც თუშეთის ცენტრის, მოხდა საბჭოთა პერიოდში. ამის გამო სხვა სოფლებთან შედარებით ქვემო ომალომ ყველაზე მეტად შეიცვალა იერსახე. სოფელი წარმოადგენს სხვადასხვა სტილისა და ეპოქის სახლების ერ- თობლიობას. მიუხედავად ამისა, ცალკეულ შენობაში შეიძლება ამოვიცნოთ ისტორიული სამოსახლოები, რაც მიგვანიშნებს იმას, რომ თავის დროზე, ამ ადგილას განლაგებული უნდა ყოფილიყო ომალოს საზამთრო ტერიტორიები – ბოსლები.
სოციალური ინფრასტრუქტურის თვალსაზრისით ომალოში გახსნილია დაცული ტერიტორიების ვიზიტორთა ცენტრი.
ელექტრომომარაგებისა და გაზმომარაგების ქსელი არ არსებობს. მოსახლეობა ძირითადად იყენებს მზის ენერგიას.
დღესასწაული „თუშეთობა“ თუში ხალხის უძველეს პროფესიას, მეცხვარეობას უკავშირდება და გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან, ივლისის ან აგვისტოს თვეში, ყოველწლიურად აღინიშნება სოფელ ომალოში. კესელოს ციხეში მუშაობს ომალოს ეთნოგრაფიული მუზეუმი.

გამოყენებული ლიტერატურა: ახმეტის მუნიციპალიტეტისა და თუშეთის სივრცით-ტერიტორიული დაგეგვა. სტუდია 21